Begin jaren negentig bracht Carolijn Visser lange periodes door in Estland. Ze staat bekend om haar reislust en de vele boeken die ze schreef over verre landen. In 1990 ging ze met de Transsiberië Express van Peking naar Moskou, een dagenlange treinreis. De beschrijving van deze reis is geweldig om te lezen. In de coupé naast haar zitten Daina en Aavo, een jong stel uit Estland. Ze zijn op bezoek geweest bij zijn Chinese vader. Na veel gesprekken krijgt Carolijn hun adres en zo belandt ze op het platteland van Estland in een periode dat alles verandert, vanwege het uiteenvallen van de Sovjetunie en de onafhankelijkheid van Estland.
Verder lezenRusland
Dokter Zjivago – Boris Pasternak
Dokter Zjivago is een dikke pil met veel namen met variaties en veel uitweidingen. Daarmee voldoet het aan het algemene beeld van Russische klassiekers. Het boek kwam voor het eerst uit in 1958 in Nederland (!), maar pas veel later in de Sovjet-Unie. Het speelt zich af in de jaren rond de Russische revolutie van 1917. In die tijd leefde Joeri Zjivago.
Boris Pasternak schrijft erg fragmentarisch en noemt allerlei namen zonder de personages goed te introduceren. Achterin staat een lijst met namen en korte toelichtingen. Daarin worden wat latere gebeurtenissen verklapt. Joera Zjivago ontmoet in zijn jeugd in Moskou een paar mensen die in het vervolg van zijn leven een belangrijke rol zullen spelen. Met Tonja zal hij later trouwen. Lara zal hij later weer tegenkomen in een plaats ver van de hoofdstad. Verder zijn er een paar mannen die steeds terugkomen, maar het duurt lang voordat ik die uit elkaar kan houden, als dat al lukt.
Verder lezenDe Rusluie – Nicole Harmsen
Twee eeuwen lang reisden mensen van Vriezenveen (in Twente) naar Sint-Petersburg om handel te drijven. Het boerenbestaan was hard en kende tegenslagen zoals mislukte oogsten. Om toch genoeg brood op de plank te krijgen, trok men naar Rusland om daar zaden en stoffen te verkopen. Deze handelaren werden De Rusluie genoemd. Familieleden moesten elkaar langere tijd missen en in de loop van de generaties ging men zich meer Russisch en minder Nederlands voelen.
Aan het begin van de achttiende eeuw reizen de Rusluie heen en weer. Elke zomer werken ze op het land en de wintermaanden brengen ze in Petersburg door. Vaak zijn het de mannen die erheen reizen en blijven de vrouwen met kinderen achter. Later blijven de mannen nog langer in Petersburg, als ze er hun eigen winkel hebben geopend. Sommigen trouwen met een Russische vrouw en krijgen een zoon die ook in de zaak kan komen; andere keren worden jongemannen uit Vriezenveen naar Petersburg gestuurd. Het aanbod wordt chiquer en de klanten rijker, maar verschillende keren hangt het voortbestaan van het bedrijf aan een zijden draadje. Huwelijken, niet altijd uit liefde, zorgen ervoor dat de winkel toch in de familie blijft.
Verder lezenPeters keizerin – Kristina Sabaliauskaitė
Op haar sterfbed blikt Catharina I van Rusland in 1727 terug op haar leven. Ze was de echtgenote van tsaar Peter de Grote, maar kwam oorspronkelijk uit Litouwen, waar Peters keizerin nu een enorme bestseller is. Het verhaal springt heen en weer in de tijd, soms haast ongemerkt, maar het is goed te volgen. In het begin moet ik wel wennen aan de vele namen plus variaties, wat past bij een Russisch verhaal. Gelukkig ontdek ik al vrij snel dat achterin een namenlijst staat en de verklaring van een aantal woorden.
Catharina wordt geboren als Marta, in een familie van Litouwse adel, maar straatarm. Ze is vijf jaar oud als haar beide ouders aan de pest overlijden. De vijf kinderen worden door een tante geadopteerd en later wordt Marta dienstmeisje bij een pastoor. Dan breekt er oorlog uit. Marta heeft het geluk niet te worden platgeneukt door Russische soldaten, maar ze wordt meegenomen met de oorlogsbuit. Aleksander Mensjikov heeft zijn oog op haar laten vallen. Hij is de beste vriend van tsaar Peter.
Verder lezenAll that is solid melts into air – Darragh McKeon
De eerste en enige roman van de Ierse theaterregisseur Darragh McKeon speelt zich af in 1986 in de Sovjetunie. Daarbij denk je misschien aan de kernramp van Tsjernobyl, die inderdaad een rol speelt. Maar het begint bij Yevgeni van negen jaar, die in Moskou woont. Hij speelt prachtig piano en wil naar het conservatorium. Als hij zijn vinger breekt, gaat hij naar zijn tante Maria, die hem naar het ziekenhuis brengt. Daar werkt haar ex Grigory als arts en die zorgt ervoor dat er gauw een röntgenfoto wordt gemaakt.
We hebben dan al drie personages en de bijbehorende perspectieven. Daarna verspringt het verhaal ook nog naar Artyom, een jongen die 10 kilometer vanaf de kerncentrale van Tsjernobyl woont. Na de ontploffing moet zijn vader ernaartoe om bomen te kappen en te begraven, want die zijn radio-actief geworden. McKeon beschrijft de ramp op een poëtische manier, wat het gek genoeg mooi maakt om te lezen.
Verder lezenSchaduwliefde – Ruta Sepetys
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Duitsers concentratiekampen, maar ook de Russen deporteerden vele miljoenen mensen om in erbarmelijke omstandigheden voor ze te werken. In Litouwen is Lina is vijftien jaar als ze in haar nachthemd wordt meegenomen, samen met haar moeder en haar broertje Jonas van tien. Het is avond en hun vader is die dag niet thuisgekomen van zijn werk aan de universiteit. Ze worden naar het station gebracht en brengen dagenlang door in een vieze treinwagon. Ze krijgen amper te eten en de eerste doden vallen.
Verder lezenHet einde van de rode mens – Svetlana Aleksijevitsj
Hier in Nederland zijn we gewend aan het kapitalisme. We zijn ermee opgegroeid. Dat is anders in Rusland en andere landen die vroeger bij de Sovjet-Unie hoorden, zoals Wit-Rusland en Azerbeidzjan. Svetlana Aleksijevitsj interviewde talloze mensen uit verschillende staten over hun ervaringen voor en vlak na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Ze halen herinneringen op aan hun leven onder het communisme en vragen zich af wat er terecht is gekomen van de beloftes van Gorbatsjov met zijn glasnost en perestrojka.
Verder lezenWilde rozen en andere verhalen – Konstantin Paustovski
Konstantin Paustovski schreef de allermooiste zinnen die ik ooit gelezen heb, in zijn autobiografische boeken. Voor Wilde rozen en andere verhalen heeft vertaler Wim Hartog vijf fictieve verhalen uitgekozen. Het is goed te merken dat Paustovski voor zijn fantasieën ook uit zijn eigen ervaring put. Er wordt veel gereisd en ik herken steden waar Paustovski zelf ook is geweest.
Het eerste hoofdstuk is een verhaal in een verhaal, waar ik even voor moet opletten. De hoofdpersoon ontmoet een joodse ontwerper van etiketten voor onder andere koffie en wijn. Die vertelt hoe hij in zijn leven in diverse steden heeft gewoond. Daarop besluit het ik-personage om ook op reis te gaan, per schip. Paustovski vertelt alles zeer beeldend en letterlijk in geuren en kleuren. Het is prachtig om te lezen over het weer en de mensen.
Het respijt – Primo Levi
Veel boeken over concentratiekampen eindigen op het moment dat de betrokkenen zijn overleden of het kamp hebben verlaten tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat geldt ook voor Is dit een mens waarin Primo Levi vertelt over zijn jaar in Auschwitz. Maar hoe ging het daarna verder? Door de oorlog kon je niet zomaar de internationale trein naar huis nemen en geld hadden de kampgevangenen al helemaal niet. Pas acht maanden na de ontruiming van het kamp was Primo Levi weer thuis in Italië, na een lange reis via Rusland. Daarover gaat Het respijt.
In januari 1945 ontruimden de Duitsers de kampen van Auschwitz, want het Russische leger was in aantocht. Gezonde arbeidskrachten werden geëvacueerd naar andere plaatsen, wandelend door de sneeuw, waarbij velen omkwamen. De zieken werden achtergelaten in het kamp. Primo Levi was één van hen. Ook hij was ernstig ziek met hoge koorts. Om hem heen lagen levende maar ook dode mannen. Wie nog een beetje kracht had om te lopen, ging op zoek naar eten. Verder lezen
Van Moskou naar de Zwarte Zee in 1919
Op mijn zoektocht naar vrouwelijke schrijvers uit de twintigste eeuw kom ik Teffi (1872-1952) tegen, een Russische schrijver die af en toe wordt herontdekt en heruitgegeven. Een aantal van haar korte verhalen werden bijvoorbeeld in de jaren tachtig in het Nederlands, Engels en Duits vertaald. De bibliotheek heeft ze niet te leen, maar ik vind wel een heel ander boek: Herinneringen waarin ze haar vlucht uit Moskou beschrijft. Ik verwacht een vrouwelijke versie van de indrukwekkende verhalen van Paustovski, die inmiddels wél bekend is geworden in onze contreien met zijn autobiografie die zich ook aan het begin van de vorige eeuw afspeelt.
Vanwege de Russische revolutie is in 1919 iedereen die maar kan op de vlucht voor de bolsjewieken. Mensensmokkelaars vieren hoogtij. Teffi is dan al een gevierd schrijver en dat helpt haar om dingen voor elkaar te krijgen. Verder lezen
Lalagè leest 