non-fictie

3 oktober 2022

De man die zijn vrouw voor een hoed hield – Oliver Sacks

Oliver Sacks was een beroemde Amerikaanse neuroloog. Toen ik tijdens mijn studie een vak neurobiologie volgde, werd hij geciteerd in het lesboek. We leerden dat de hersenen nog veel raadsels voor ons hebben. Voor veel hersenaandoeningen is er hoogstens een vermoeden van de precieze oorzaak. Fascinerend vond ik het wel en daarom stond het bekendste boek van Oliver Sacks al die jaren op mijn leeslijstje.

De man die zijn vrouw voor een hoed hield bestaat uit een bonte stoet van mensen met de bizarste hersenafwijkingen. Eerst gaat het over mensen waarbij een bepaald gebied is beschadigd. Maar een hersengebied kan juist ook worden overgestimuleerd, bijvoorbeeld onder invloed van hormonen. Vervolgens gaat het over vervormde herinneringen en fantasie. Tot slot zijn er een paar portretten van personen met een zeer laag IQ, die wel wonderlijke talenten blijken te hebben.

Verder lezen
14 september 2022

De kracht van betekenis – Emily Esfahani Smith

Waarom ben ik op deze wereld? Wat is de zin van mijn leven? Iedereen zal zich dat weleens afvragen en voor iedereen is het antwoord anders. Eerder las ik een Nederlands boek waarin een heleboel mensen hun antwoord op deze vraag geven. De Amerikaans-Iraanse filosoof Emily Esfahani Smith gebruikt ook veel voorbeelden, maar ze benadert het onderwerp ook systematisch. Met name in het eerste deel van De kracht van betekenis vat ze allerlei wetenschappelijk onderzoek samen. Ze stelt dat levenszin hebben niet hetzelfde is als gelukkig zijn. Mensen die alleen maar geluk nastreven, hebben vaker een leven zonder diepgang. Juist in onze tijd ontdekken steeds meer mensen dat materiële rijkdom geen voldoening geeft en ze wenden zich tot andere bronnen. De schrijver concludeert dat een zinvol leven steunt op vier pijlers steunt: ergens bij horen, een doel hebben, verhalen vertellen en transcendentie ervaren.

Verder lezen
30 augustus 2022

Dagelijks werk – Renate Dorrestein

Een paar jaar geleden kreeg Renate Dorrestein de diagnose slokdarmkanker. Haar levensverwachting was te kort om nog een roman af te ronden. Ze besloot om haar archieven zelf op te ruimen, want

Stel je voor dat je na je dood, als je je niet meer kunt verweren, een biográáf achter je aan krijgt.

Dagelijks werk bevat een selectie van artikelen, columns, brieven, lezingen en andere teksten die ze tegenkwam. Elk stuk is voorzien van commentaar, waarbij ze zichzelf niet ontziet en kritisch terugkijkt op haar oude uitspraken.

Het gaat in een aantal stukken om het leven van een schrijver als ze niet schrijft, zoals gesteggel met uitgevers en rondom literaire prijzen. Ook zijn er veel feministische artikelen, want Renate Dorrestein was jarenlang redacteur van maandblad Opzij.

Verder lezen
20 augustus 2022

Apostelkind – Renske Doorenspleet

Renske Doorenspleet leefde als kind in twee werelden: ze ging gewoon naar school, maar daar vertelde ze niemand dat zij en haar familie lid waren van het Apostolisch Genootschap. En als ze op zondag in haar nette jurk naar het Gebouw fietste, werd daar niet gesproken over wat mensen voor beroep uitoefenden. Toen ze 25 jaar was, stapte Renske uit het Genootschap. Als veertiger merkt ze dat ze het nog steeds niet helemaal heeft losgelaten. Regelmatig komen er nog liedteksten van vroeger naar boven. Wat is er eigenlijk allemaal gebeurd? En kloppen haar herinneringen wel? Ze gaat op onderzoek uit, in haar eigen archieven en andere bronnen, met het boek Apostelkind als resultaat.

Het Apostolisch Genootschap lijkt op het eerste gezicht op een kerk, met vieringen waarin gezongen en gepreekt wordt. De centrale figuur is de Apostel, een man die zichzelf als hedendaagse Christus ziet en die algehele overgave en gehoorzaamheid vraagt. De leden van het Genootschap zijn veel tijd kwijt aan hun lidmaatschap, want naast de zondagse diensten moet er worden geoefend met het koor en gewerkt aan grote theaterproducties. Die worden geregisseerd vanuit Bussum, waar de Apostel woont en Renske met haar ouders en zusje ook.

Verder lezen
26 juli 2022

Dagen in Minsk – Julia Cimafiejeva

In 2020 kwamen er berichten in het nieuws uit een land waar we verder weinig horen: Wit-Rusland, oftewel Belarus. Honderdduizenden mensen gingen de straat op in de hoofdstad Minsk, om te protesteren tegen het regime van Lukašenka. Die werd in 1994 voor het eerst tot president van Belarus gekozen. Via referenda heeft hij steeds meer macht gekregen. De democratie veranderde langzaam richting een dictatuur. In 2020 vonden opnieuw verkiezingen plaats, die enorm werden gemanipuleerd. Mensen waren nog steeds bang, maar dit pikten ze niet.

Franka Hummels licht deze context toe in een voorwoord. Zij heeft ervoor gepleit dat Dagen in Minsk in het Nederlands zou worden vertaald, wat Henny Corver uitstekend heeft gedaan vanuit het Engels. Julia Cimafiejeva schreef haar dagboek in 2020 namelijk niet in het Belarussisch of het Russisch, omdat ze een zekere afstand nodig had. Niet dat het een afstandelijk boek is geworden, integendeel. Julia verwoordt haar angsten en haar tegenstrijdige gevoelens. Ja, het is gevaarlijk om de straat op te gaan, maar thuis blijven is geen optie meer.

Verder lezen
22 juni 2022

15 eeuwen Nederlandse taal – Nicoline van der Sijs

De enige taal die niet verandert is een dode taal.

Nicoline van der Sijs laat aan het begin van dit boek al merken hoe ze naar het Nederlands kijkt: niet als taalpurist die anderen verbetert, maar met verwondering over hoe dynamisch taal is. Zelf kan ik me wel ergeren aan taalfouten, maar taalkundigen (zoals ook Marc van Oostendorp) helpen om er mild naar te kijken. Die foutjes ontstaan immers niet willekeurig; er zijn trends in te ontdekken. En als een afwijkende vorm maar vaak genoeg wordt gebruikt, zal die uiteindelijk worden overgenomen door anderen en opgenomen in de standaardtaal.

Onze Nederlandse taal is niet uit de lucht komen vallen. 15 eeuwen Nederlandse taal begint bij het Indo-Europees, waaruit door migratie van mensen het West-Germaans ontstond. Daarna komt het Oudnederlands in de Middeleeuwen. En zo wordt elk hoofdstuk een tijdvak besproken, met de bijbehorende taalverschijnselen. Dat begint steeds met de historische context van die periode, wat ik al zo knap beschreven vind. Het is toegankelijk voor een leek en tegelijk erg informatief. Na de geschiedenis worden achtereenvolgens de veranderingen behandeld in klank, spelling, verbuigingen en vervoegingen, samenstellingen en afleidingen, leenwoorden en zinsbouw. Dat ik dit zo kan opnoemen is te danken aan de heldere inleiding.

Verder lezen
1 april 2022

Zoönose: hoe dodelijke ziekten van dier naar mens overspringen

Infectieziekten interesseren mij sinds mijn studie wiskunde met biologie. De verspreiding van besmettelijke ziektes ligt immers op het snijvlak van die twee vakken. Toen de coronapandemie uitbrak, vond ik dat eng en spannend, maar ook interessant. Na een tijdje waren we het met z’n allen zat. Het duurde dan ook even voor ik zin had om een heel boek over dit onderwerp te lezen. Mijn interesse won het en ik begon aan de dikke pil Zoönose, een boek dat eerder onder de titel Van dier naar mens is uitgegeven.

De Amerikaanse David Quammen is geen epidemioloog, maar journalist voor onder andere National Geographic. Hij heeft zes jaar lang aan dit boek gewerkt en reisde daarvoor de hele wereld rond. Hij beschrijft uitgebreid hoe virologen op zoek gingen naar de oorsprong en verspreiding van diverse ziektes die zijn overgesprongen van dieren naar mensen. Bij elke wetenschapper begint hij met een korte beschrijving van diens uiterlijk. Misschien doet hij dat om je een beeld van die persoon te laten vormen, maar het komt niet altijd even aardig over. De schrijfstijl is erg gedetailleerd. Ik vind het eerste hoofdstuk zo langdradig dat ik in aarzel of ik verder wil met dit boek.

Verder lezen
1 maart 2022

Identiteit – Paul Verhaeghe

Als je iemand vraagt om zich voor te stellen, krijg je meestal een antwoord van de volgende vorm: ‘Ik ben Lalagè, 40 jaar oud, ik woon in Amersfoort met mijn echtgenoot en mijn beroep is data-analist.’ De meeste mensen identificeren zich met hun beroep en hun gezin. Sommigen zullen er nog aan toevoegen ‘ik ben Ajax-fan’ of ‘ik ben moslim’. De moderne mens wil toch ergens bij horen, al willen we vooral onszelf zijn.

Paul Verhaeghe schetst hoe dit in de loop van de eeuwen veranderd is, onder invloed van eerst het christendom en later de verlichting en de wetenschap. Hij betoogt dat onze identiteit grotendeels afhangt van onze omgeving. We nemen de normen en waarden van onze ouders en onze maatschappij over. Dat beïnvloedt sterk wat we doen en willen.

Verder lezen
15 februari 2022

Onder het oppervlak – Mariasole Bianco

De Italiaanse zeebioloog Mariasole Bianco is gefascineerd door al het leven onder water. In Onder het oppervlak vertelt ze enthousiast over de meest vreemde vissen, koraal, algen, pinguïns en nog veel meer bewoners van de zee. Zelfs op 10 kilometer diepte is nog leven te vinden: kleurloze dieren voeden zich daar met wat van boven naar beneden komt gedwarreld. Ze zijn bestand tegen het koude water en de hoge druk, onder andere door hun traagheid. Ze kunnen daardoor erg oud worden. Ik vind het geweldig om over dit alles te lezen en vlieg door de eerste helft van het boek heen.

Mensen weten nog maar weinig van wat zich diep in de oceaan afspeelt. Sterrenkundigen en ruimtevaarttechnologen hebben honderden malen grotere budgetten dan oceaan-onderzoekers. Er zijn gedetailleerdere kaarten van de maan dan van de zeebodem. Toch wordt steeds duidelijker hoeveel invloed de zee heeft op ons klimaat en op ecosystemen. Dat is ook logisch als je bedenkt dat 71% van onze aarde bedekt is met water.

Verder lezen