Er zijn maar een paar soorten dieren die praten zoals mensen dat doen en geen ander dier heeft een geschreven taal zo uitgebreid als de mens. Hieruit zou je kunnen concluderen dat dieren nu eenmaal niet zo intelligent zijn als mensen en dat ze geen complexe taal nodig hebben, omdat ze instinctief handelen en geen ingewikkelde emoties hebben. Deze denkbeelden hebben het onderzoek naar communicatie tussen niet-menselijke dieren tot nu toe behoorlijk vertraagd. Maar er zijn ook wetenschappers die verder kijken dan hun neus lang is. In Dierentalen geeft Eva Meijer een grondig en bondig overzicht van hun bevindingen.
wetenschap
Briljant groen: de intelligentie van planten
Planten zijn net buitenaardse wezens: ze zijn zo anders dan wij dat we niet inzien hoe intelligent ze zijn. In Briljant groen laat hoogleraar Stefano Mancuso je de schellen van de ogen vallen. Hij begint daarvoor met de visie van de meeste mensen op planten, die gevoed is door religie en filosofie. Het zit in onze cultuur dat we de mens als meest ontwikkelde wezen zien. Daarbij vergeten we dat planten meer dan 99,5% van de biomassa uitmaken. De meeste planten kunnen prima zonder mensen en andere dieren leven, maar wij kunnen onmogelijk zonder planten.
De verhalen van jouw leven en anderen – Ted Chiang
De Amerikaanse schrijver Ted Chiang publiceert niet vaak een verhaal, maar als hij het doet is het zeer doordacht en hij heeft er al vele prijzen mee gewonnen. Ik kwam op zijn spoor doordat striptekenaar Barbara Stok De verhalen van jouw leven en anderen aanraadde. Dit is een bundeling van acht verhalen met een lengte tussen de vier en vijftig bladzijden.
Het eerste verhaal, De toren van Babel, vind ik fantastisch. De bouwers van de toren hebben het hemelgewelf bereikt en nu worden mijnwerkers naar boven gestuurd om daarin te gaan graven. De reis omhoog duurt een paar maanden. In de toren wonen hele gezinnen, die zelfs nog nooit beneden zijn geweest. Verder lezen
Ludwig Wittgenstein: zijn leven en zijn filosofie
De lijvige biografie van filosoof Ludwig Wittgenstein door Ray Monk stond al een paar jaar op mijn plank met nog te lezen boeken. Mijn echtgenoot was tijdens zijn minor filosofie gefascineerd geraakt door Wittgensteins gedachten over logica en taal. Hij vond dit boek heel mooi en raadde het mij aan. Nu de bibliotheken dicht waren, besloot ik me er eindelijk aan te wagen.
Wittgenstein was al tijdens zijn tienerjaren geobsedeerd door filosofie. Hij kwam uit een steenrijke familie in Wenen. Voor zijn achtste kind Ludwig was vader Wittgenstein minder streng nadat een andere zoon zelfmoord had gepleegd. Maar de jonge Wittgenstein was minstens zo streng voor zichzelf. Hij wilde zeker weten of hij genoeg talent had voor filosofie en ging daarom eerst natuurkunde studeren. Die onzekerheid met de bijbehorende depressies zou hem zijn hele leven blijven achtervolgen. Maar Wittgenstein kon ook enorm doordraven als hij eenmaal iemand had getroffen die met hem wilde discussiëren. Bertrand Russell zag hoe origineel de gedachten van zijn Duitse student waren en ze praatten urenlang met elkaar. Er was bewondering en irritatie over en weer, net als bij andere bevriende filosofen.
Wittgenstein kon ook heel impulsief zijn. Verder lezen
Priemwoestijnen: hoogtepunten uit de wiskunde van de 21e eeuw
Hoe maak je wiskunde begrijpelijk voor een groot publiek? Alex van den Brandhof houdt zich daarmee bezig als docent en als schrijver voor wiskundige tijdschriften, maar ook voor het NRC Handelsblad. Die stukken zijn te volgen voor iedereen die wiskunde op de middelbare school leuk vond en dat geldt ook voor het boek Priemwoestijnen. Hierin wordt voor elk van de jaren 2001 tot en met 2017 een stelling toegelicht die in dat jaar voor het eerst is bewezen.
De bewijzen zelf zijn vaak pagina’s lang en soms is er maar een handjevol wiskundigen over de hele wereld die het kunnen controleren. Maar de stellingen zelf zijn meestal eenvoudig. Waar het kan probeert Alex het idee achter het bewijs uit te leggen. Ik vind het mooi om weer eens wat wiskundig proza te lezen. Wiskundigen zijn continu op zoek naar taal om hun abstracte ideeën in uit te drukken. Verder lezen
Onder het ijs – Ellen de Bruin
Bas Fretz is nog maar 21 jaar als ze mee mag met een wetenschappelijke missie naar de Noordpool, per schip. Dat klinkt geweldig, maar de reden dat zij met deze reis meegaat is heel verdrietig: haar promotor Reinier is onverwacht overleden. Bas kon het heel goed met hem vinden en was stiekem verliefd op hem, maar nu zal ze er nooit achterkomen of hij ook van haar hield. En daar zit ze dan een maand lang op dat schip met een groep toponderzoekers, om Reiniers onderzoek voort te zetten.
Het eerste hoofdstuk grijpt me meteen aan. Iemand filosofeert over de dood, op een poëtische manier. Ellen de Bruin laat me als lezer nog even in het ongewisse waar ze heengaat. In het hoofdstuk erna is Bas op Spitsbergen en in flashbacks wordt duidelijk hoe haar band met Reinier was. Ze deden samen onderzoek naar eencellige fossieltjes. Nu moet zij alleen verdergaan, want de andere onderzoekers uit de vakgroep richten zich op blaadjes en niet op diertjes. De missie naar de Noordpool is bedoeld om onderzoek te doen naar welke fossielen daar voorkomen, om iets te kunnen zeggen over klimaatveranderingen miljoenen jaren geleden.
Het heelal – Stephen Hawking
De Nederlandse versie van A brief history of time stond al vijftien jaar half gelezen in mijn boekenkast. Ik kan me niet meer herinneren waardoor ik strandde. In elk geval heb ik het boek nooit weggedaan, want als kind was ik al gefascineerd door hoe onze wereld en ons heelal in elkaar steken. Onlangs haalde ik Het heelal uit de kast. Zou ik er nu wel doorheen komen?
Ivanov – Hanna Bervoets
Als Felix met zijn vriend en neefjes bij het apenverblijf in Artis aankomt, wordt hij stil. Herinneringen komen boven aan twintig jaar geleden, toen hij een tijdje in New York woonde. Dan komt er een rouwbrief uit Amerika. Felix besluit naar de uitvaart van Helena te gaan. En hij vertelt de lezer zijn herinneringen aan zijn tijd als uitwisselingsstudent journalistiek in New York.
Via een studiegenoot komt Felix in contact met Helena. Hij heeft gehoord dat zij geschorst is als universitair docent en wil een artikel over haar schrijven voor de studentenkrant. Na het eerste interview komt hij terug om nog een paar vragen te stellen. Er ontstaat een vriendschap, waarbij Felix bijna dagelijks over de vloer komt bij Helena. Haar onderzoek gaat over het ontstaan en de genezing van HIV. Apen spelen daarbij een belangrijke rol, want HIV is immers ontstaan als mutatie van het apenvirus SIV. Helena is geïnspireerd door de Russische onderzoeker Ivanov, die rond 1920 probeerde om een hybride te kweken door Afrikaanse meisjes te insemineren met apensperma.
Laat je hersenen niet zitten – Erik Scherder
Professor Erik Scherder is bekend van zijn enthousiaste uitleg over de hersenen in het televisieprogramma De wereld draait door. Hij heeft de gave om op een eenvoudige manier uit te leggen hoe ons brein werkt. Zijn specialiteit is het effect van bewegen op onze hersenen. In Laat je hersenen niet zitten geeft hij een uitgebreid overzicht van de stand van de wetenschap van zijn vakgebied. Ik zit meteen geboeid te lezen, maar word wel gewaarschuwd:
Maar denk eraan: lees het niet in één adem uit. Dan zit u namelijk te lang achter elkaar.
Bijna-dood-ervaringen
De laatste jaren heb ik een paar boeken gelezen over bijna-dood-ervaringen. Omdat deze veel indruk op mij hebben gemaakt, zet ik ze hier voor je op een rij.
In 2009 werd Eindeloos bewustzijn door Pim van Lommel een beststeller. Ook ik heb het gekocht en ik heb het met veel belangstelling gelezen. Het boek gaat over bijna-dood-ervaringen (BDE): mensen die hersendood zijn geweest en over het randje van de dood hebben gekeken. Pim van Lommel is wetenschapper en heeft hier onderzoek naar gedaan.
