wetenschap

2 maart 2023

Een immense wereld – Ed Yong

Voor mensen zijn zien en horen de belangrijkste zintuigen, maar voor honden is dat ruiken. Ze snuffelen heel wat af en nemen de wereld op een heel andere manier waar dan wij. Vogels kunnen ultraviolet licht zien, wat voor ons mensen onzichtbaar is.

Een immense wereld gaat over zintuigen in het dierenrijk. Elk hoofdstuk gaat over een andere manier om waar te nemen: zien, horen, ruiken, proeven en voelen zijn ons bekend, maar er zijn ook dieren die magnetische of elektrische velden kunnen waarnemen. Wetenschapsjournalist Ed Yong heeft zich grondig verdiept door uitgebreid literatuuronderzoek te doen en biologen te interviewen. Hij schrijft zeer toegankelijk. De Nederlandse vertaling van Menno Grootveld is opvallend goed en leest prettig. Ik vind het fijn dat ik niet steeds allerlei Engelse dierennamen hoef op te zoeken, al doe ik dat af en toe toch om te zien hoe de diverse dieren eruitzien. Of ik blader even naar het fotokatern om te kijken of ze daarin staan. De kleurige foto’s met korte teksten vormen een samenvatting van het boek.

Verder lezen
1 april 2022

Zoönose: hoe dodelijke ziekten van dier naar mens overspringen

Infectieziekten interesseren mij sinds mijn studie wiskunde met biologie. De verspreiding van besmettelijke ziektes ligt immers op het snijvlak van die twee vakken. Toen de coronapandemie uitbrak, vond ik dat eng en spannend, maar ook interessant. Na een tijdje waren we het met z’n allen zat. Het duurde dan ook even voor ik zin had om een heel boek over dit onderwerp te lezen. Mijn interesse won het en ik begon aan de dikke pil Zoönose, een boek dat eerder onder de titel Van dier naar mens is uitgegeven.

De Amerikaanse David Quammen is geen epidemioloog, maar journalist voor onder andere National Geographic. Hij heeft zes jaar lang aan dit boek gewerkt en reisde daarvoor de hele wereld rond. Hij beschrijft uitgebreid hoe virologen op zoek gingen naar de oorsprong en verspreiding van diverse ziektes die zijn overgesprongen van dieren naar mensen. Bij elke wetenschapper begint hij met een korte beschrijving van diens uiterlijk. Misschien doet hij dat om je een beeld van die persoon te laten vormen, maar het komt niet altijd even aardig over. De schrijfstijl is erg gedetailleerd. Ik vind het eerste hoofdstuk zo langdradig dat ik in aarzel of ik verder wil met dit boek.

Verder lezen
15 augustus 2021

Paul Erdős: The man who loved only numbers

Tijdens mijn studie wiskunde hadden we het weleens over beroemde wiskundigen die we bewonderden. Paul Erdős sprak ons erg aan, met zijn uitspraken over God die een groot boek heeft met de elegantste bewijzen van alle wiskundige stellingen. Niet dat Erdős serieus gelovig was, maar het idee is toch prachtig.

The man who loved only numbers beschrijft het leven van Paul Erdős. Hij werd geboren in 1913 in Hongarije. Wiskunde was zijn grote liefde. Hij reisde de hele wereld rond en logeerde dan altijd bij collega-wiskundigen, die hij uitputte met zijn enorme werklust en praktische onhandigheid. Het was zijn gewoonte om ergens onaangekondigd aan te bellen en te zeggen: ‘My brain is open.’ Daarna volgde dan iets als: ‘Let n be an integer…’ om zijn gastheren en -vrouwen dan tot in de kleine uren uit te dagen en samen wiskunde te doen.

Verder lezen
31 juli 2021

De kwestie God – Karen Armstrong

Een jaar of tien geleden las ik Een geschiedenis van God van Karen Armstrong. Daarin beschrijft ze het ontstaan en de ontwikkelingen van de drie monotheïstische godsdiensten. Ik was onder de indruk van wat zij vertelde; hoe weinig wist ik hierover! Het gaf me een nieuwe kijk op geloof en daarom wilde ik De kwestie God ook graag lezen. De twee dikke boeken stonden jarenlang naast elkaar in mijn kast, de ene gelezen en de ander ongelezen. Laatst pakte ik het groene boek er spontaan uit, sloeg de eerste bladzijde op en was meteen weer geboeid. De opbouw is weer chronologisch, maar deze keer focust Karen Armstrong op het godsbeeld van mensen door de eeuwen heen.

Verder lezen
1 november 2020

Immuun – Daniel M. Davis

Nu we te maken hebben met een pandemie, staat het immuunsysteem weer meer in de belangstelling. Wetenschappers en farmaceuten werken zich een slag in de rondte om zo snel mogelijk en vooral als eerste met een vaccin te komen. Maar de experts weten ook heel goed dat zoiets niet snel kan. Het kost tijd om een virus te leren kennen met al z’n eigenaardigheden en om daar dan een remedie tegen te verzinnen. Daarbij wordt altijd gebruik gemaakt van mechanismen van ons eigen immuunsysteem.

In Immuun vertelt hoogleraar Daniel M. Davis over al die verschillende cellen die ons lichaam beschermen tegen ziektes of die juist ziektes veroorzaken. In de afgelopen eeuw is er veel vooruitgang geboekt in het begrijpen hiervan, maar het wordt ook keer op keer duidelijk dat het nog complexer is dan wetenschappers al dachten. Verder lezen

17 augustus 2020

Dierentalen – Eva Meijer

Er zijn maar een paar soorten dieren die praten zoals mensen dat doen en geen ander dier heeft een geschreven taal zo uitgebreid als de mens. Hieruit zou je kunnen concluderen dat dieren nu eenmaal niet zo intelligent zijn als mensen en dat ze geen complexe taal nodig hebben, omdat ze instinctief handelen en geen ingewikkelde emoties hebben. Deze denkbeelden hebben het onderzoek naar communicatie tussen niet-menselijke dieren tot nu toe behoorlijk vertraagd. Maar er zijn ook wetenschappers die verder kijken dan hun neus lang is. In Dierentalen geeft Eva Meijer een grondig en bondig overzicht van hun bevindingen.

Verder lezen

5 augustus 2020

Briljant groen: de intelligentie van planten

Planten zijn net buitenaardse wezens: ze zijn zo anders dan wij dat we niet inzien hoe intelligent ze zijn. In Briljant groen laat hoogleraar Stefano Mancuso je de schellen van de ogen vallen. Hij begint daarvoor met de visie van de meeste mensen op planten, die gevoed is door religie en filosofie. Het zit in onze cultuur dat we de mens als meest ontwikkelde wezen zien. Daarbij vergeten we dat planten meer dan 99,5% van de biomassa uitmaken. De meeste planten kunnen prima zonder mensen en andere dieren leven, maar wij kunnen onmogelijk zonder planten.

Verder lezen

28 juni 2020

De verhalen van jouw leven en anderen – Ted Chiang

De Amerikaanse schrijver Ted Chiang publiceert niet vaak een verhaal, maar als hij het doet is het zeer doordacht en hij heeft er al vele prijzen mee gewonnen. Ik kwam op zijn spoor doordat striptekenaar Barbara Stok De verhalen van jouw leven en anderen aanraadde. Dit is een bundeling van acht verhalen met een lengte tussen de vier en vijftig bladzijden.

Het eerste verhaal, De toren van Babel, vind ik fantastisch. De bouwers van de toren hebben het hemelgewelf bereikt en nu worden mijnwerkers naar boven gestuurd om daarin te gaan graven. De reis omhoog duurt een paar maanden. In de toren wonen hele gezinnen, die zelfs nog nooit beneden zijn geweest. Verder lezen

14 juni 2020

Ludwig Wittgenstein: zijn leven en zijn filosofie

De lijvige biografie van filosoof Ludwig Wittgenstein door Ray Monk stond al een paar jaar op mijn plank met nog te lezen boeken. Mijn echtgenoot was tijdens zijn minor filosofie gefascineerd geraakt door Wittgensteins gedachten over logica en taal. Hij vond dit boek heel mooi en raadde het mij aan. Nu de bibliotheken dicht waren, besloot ik me er eindelijk aan te wagen.

Wittgenstein was al tijdens zijn tienerjaren geobsedeerd door filosofie. Hij kwam uit een steenrijke familie in Wenen. Voor zijn achtste kind Ludwig was vader Wittgenstein minder streng nadat een andere zoon zelfmoord had gepleegd. Maar de jonge Wittgenstein was minstens zo streng voor zichzelf. Hij wilde zeker weten of hij genoeg talent had voor filosofie en ging daarom eerst natuurkunde studeren. Die onzekerheid met de bijbehorende depressies zou hem zijn hele leven blijven achtervolgen. Maar Wittgenstein kon ook enorm doordraven als hij eenmaal iemand had getroffen die met hem wilde discussiëren. Bertrand Russell zag hoe origineel de gedachten van zijn Duitse student waren en ze praatten urenlang met elkaar. Er was bewondering en irritatie over en weer, net als bij andere bevriende filosofen.

Wittgenstein kon ook heel impulsief zijn. Verder lezen

6 juli 2019

Priemwoestijnen: hoogtepunten uit de wiskunde van de 21e eeuw

Hoe maak je wiskunde begrijpelijk voor een groot publiek? Alex van den Brandhof houdt zich daarmee bezig als docent en als schrijver voor wiskundige tijdschriften, maar ook voor het NRC Handelsblad. Die stukken zijn te volgen voor iedereen die wiskunde op de middelbare school leuk vond en dat geldt ook voor het boek Priemwoestijnen. Hierin wordt voor elk van de jaren 2001 tot en met 2017 een stelling toegelicht die in dat jaar voor het eerst is bewezen.

De bewijzen zelf zijn vaak pagina’s lang en soms is er maar een handjevol wiskundigen over de hele wereld die het kunnen controleren. Maar de stellingen zelf zijn meestal eenvoudig. Waar het kan probeert Alex het idee achter het bewijs uit te leggen. Ik vind het mooi om weer eens wat wiskundig proza te lezen. Wiskundigen zijn continu op zoek naar taal om hun abstracte ideeën in uit te drukken. Verder lezen