Voor mensen zijn zien en horen de belangrijkste zintuigen, maar voor honden is dat ruiken. Ze snuffelen heel wat af en nemen de wereld op een heel andere manier waar dan wij. Vogels kunnen ultraviolet licht zien, wat voor ons mensen onzichtbaar is.

Een immense wereld gaat over zintuigen in het dierenrijk. Elk hoofdstuk gaat over een andere manier om waar te nemen: zien, horen, ruiken, proeven en voelen zijn ons bekend, maar er zijn ook dieren die magnetische of elektrische velden kunnen waarnemen. Wetenschapsjournalist Ed Yong heeft zich grondig verdiept door uitgebreid literatuuronderzoek te doen en biologen te interviewen. Hij schrijft zeer toegankelijk. De Nederlandse vertaling van Menno Grootveld is opvallend goed en leest prettig. Ik vind het fijn dat ik niet steeds allerlei Engelse dierennamen hoef op te zoeken, al doe ik dat af en toe toch om te zien hoe de diverse dieren eruitzien. Of ik blader even naar het fotokatern om te kijken of ze daarin staan. De kleurige foto’s met korte teksten vormen een samenvatting van het boek.

Het is knap hoe Ed Yong zijn tekst zo helder en beperkt heeft weten te houden. Een boek als dit zou al snel kunnen aanvoelen als een opsomming van feiten. Dat is dit niet. Elk voorbeeld is functioneel. Hij beschrijft wat we weten en welke raadsels er nog zijn. Hij legt uit hoe de verschillende zintuigen werken en wat het effect ervan is op het leven van dieren. Of andersom: hoe zintuigen zich in de loop van de evolutie hebben aangepast aan de leefomstandigheden van de dieren. Vaak zijn eigenschappen verloren, zoals ogen bij dieren die diep in de oceaan leven.

Ik vind wel dat er iets te veel voetnoten in staan, die het lezen onderbreken. Een heel aantal hadden prima in de lopende tekst opgenomen kunnen worden, al geven ze net iets meer verdieping. De tekst is goed te volgen, maar het is moeilijk om je voor te stellen hoe andere dieren de wereld écht ervaren. Dat maakt dit onderwerp ook extra boeiend. Voor onderzoekers is het een grote uitdaging om testen te maken voor iets wat ze zelf niet kunnen waarnemen. Bovendien zijn ze zich extra bewust van mogelijk dierenleed dat ze aanrichten, doordat ze niet door hebben dat bepaalde omstandigheden voor een dier onprettig zijn. Dit speelt natuurlijk helemaal bij onderzoekers die zich richten op de ervaring van pijn.

De hoofdstukken over de diverse zintuigen worden verbonden door soepele bruggetjes en worden afgesloten door een hoofdstuk waarin wordt toegelicht dat dieren vrijwel altijd een combinatie van zintuigen gebruiken, terwijl wetenschappers zich vaak op één zintuig tegelijk richten. Tot slot volgt een schokkende uitleg over hoe de mens zorgt voor verstoring van zintuiglijke waarnemingen, onder andere door lichtvervuiling en lawaai. Het goede nieuws is dat er vrij eenvoudige oplossingen zijn om dit te verminderen, bijvoorbeeld door witte leds ’s nachts naar rood te schakelen.

Dit boek stond in de top 10 van de beste boeken van 2022 volgens de New York Times. Ik heb ervan genoten en me verwonderd. Er valt veel meer te beleven in onze wereld dan wij ons ooit kunnen voorstellen.