Stefan Zweig (1881-1942) was een beroemde schrijver uit Oostenrijk. In De wereld van gisteren vertelt hij over de geschiedenis van Midden-Europa tijdens zijn leven. Ik zou het geen autobiografie noemen, want persoonlijk wordt het niet. Zo wordt zijn eerste vrouw alleen in een bijzin genoemd en zijn tweede huwelijk krijg een enkele alinea. Zweig beschrijft de tijdgeest, die totaal veranderde door twee wereldoorlogen. De tweede overleefde hij niet, hoewel hij inmiddels in Zuid-Amerika was. Hij pleegde samen met zijn vrouw zelfmoord, vlak nadat hij dit boek had geschreven.

Het begint in Wenen, waar Stefan Zweig wordt geboren uit een joodse familie, die niet praktiserend gelovig lijkt te zijn. Het is een haast sprookjesachtige tijd, waarin cultuur het hoogste goed is. Schrijvers hebben veel invloed op wat mensen denken en de meest bewonderde mensen zijn toneelspelers, waarvan jongeren handtekeningen verzamelen. Zweig noemt talloze namen, waarvan slechts enkele mij bekend voorkomen. Er zijn anekdotes bij die ik totaal niet boeiend vind, maar ook treffende beschrijvingen die me doen denken aan de Russische tijdgenoot Konstantin Paustovski.

Zweig schrijft zich in voor een studie filosofie, maar besteedt al zijn tijd aan het schrijven en aan contacten leggen met schrijvers in Wenen, Berlijn en Parijs. Het is een wereld van mannen. De enige vrouw die bij naam wordt genoemd is de Zweedse feminist Ellen Key. Verder zijn er alleen huisvrouwen die het kunstenaarschap van hun man faciliteren.

Bij beide oorlogen beschrijft Zweig hoe mensen het niet zagen aankomen, of eigenlijk niet wilden zien wat er misging. Ik vind het herkenbaar, want ook nu kiezen mensen er bewust of onbewust voor om zich niet te laten leiden door de bedreigingen die op ons af komen. Na de Eerste Wereldoorlog was men hoopvol. Jonge mensen experimenteerden op allerlei gebieden als nooit tevoren. Maar toen kwam de hyperinflatie, eerst in Oostenrijk en later in Duitsland. Zweig beschrijft dit zeer beeldend, waarbij hij aantekent dat het leven wonderbaarlijk genoeg doorging: de bakker bakte brood en Duitsers kwamen massaal bier drinken net over de grens in Salzburg, waar het goedkoper was.

Ondertussen gaan de boeken van Stefan Zweig als warme broodjes over de toonbank. Hij verklaart dit zelf doordat zijn boeken totaal niet wijdlopig zijn. Ik verbaas me daarover, want ik vind dit boek behoorlijk langdradig, maar dat is met de bril van nu… Er zijn delen bij die ik vluchtig lees, om dan weer aan te belanden bij indrukwekkende verhalen. Vertaler Willem van Toorn heeft ervoor gezorgd dat de zinnen goed te volgen zijn.

Het laatste deel, over de opkomst van Hitler, is bijzonder om te lezen. Oostenrijk wordt eerst veel kleiner en daarna opgeslokt door Duitsland. Zweig wordt stateloos en dat raakt hem meer dan hij had kunnen voorspellen. Hij heeft nog wel hoop voor Zuid-Amerikaanse landen als Argentinië en Brazilië. Helaas is dat inmiddels onterecht gebleken.

De wereld van gisteren zou ik aanraden aan geschiedenisnerds. Zelf heb ik iets te weinig voorkennis om het allemaal te begrijpen en vind ik lang niet alles even interessant. Toch zijn er boeiende stukken bij die je de wereld van toen laten zien zoals geen hedendaagse schrijver van historische romans zou kunnen.

Lees ook wat Anna, Jacqueline, Koen en Jan over dit boek schreven.