De moeder van Nicolien verscheen tussen het vijfde en zesde deel van Het Bureau van J.J. Voskuil. Die monumentale serie verhaalt vooral over het kantoorleven van Maarten Koning, maar zijn schoonmoeder komt ook regelmatig voorbij. Een aantal van die fragmenten is aangevuld om dit boek te vormen. Het eerste hoofdstuk komt mij erg bekend voor en ik weet niet of dat door Het Bureau of het bijbehorende hoorspel komt, maar ik vind het meteen weer geweldig om in de wereld van Maarten en Nicolien te stappen.

Maarten kan het over het algemeen goed vinden met Nicoliens moeder. Ze hebben hun vaste grapjes, zeggen samen versjes op en luisteren naar klassieke muziek. Als Moeder vergeetachtiger wordt, blijft dit lange tijd hun houvast. Maarten en met name Nicolien zijn meestal niet de geduldigste mensen en ze kunnen zich vreselijk ergeren, maar voor hun Moeder kunnen ze dit goed opbrengen. En dat is wel nodig, want ze gaat dementeren en kan talloze malen hetzelfde vragen.

Er zit dus veel herhaling in het boek. Naast Moeder die steeds hetzelfde vraagt, werkt het drietal eindeloos veel taartjes en borrels weg. Eerlijk gezegd verbaas ik me daar wel over. In elk geval genieten ze er steeds weer van. Het stel heeft ook eigenschappen waar ik me juist wel in herken, zoals hun hekel aan auto’s. En als Maarten verzucht dat hij heimwee heeft naar een tijd die hij niet gekend had (namelijk toen er nog geen auto’s waren), dan voel ik dat juist bij het lezen van dit boek dat zich afspeelt tussen 1957 en 1985. Het is allemaal zo kneuterig, eenvoudig en rustig.

Als de moeder van Nicolien zo verward raakt dat ze steeds wegloopt en het bedienen van een gasfornuis gevaarlijk wordt, kan ze binnen een paar weken al terecht in een verpleeghuis. Ik word er verdrietig van om te lezen wat zich daar afspeelt, hoe goed de zorg ook is. Nicoliens moeder moet soms huilen als Maarten en Nicolien na een bezoek weer vertrekken. Later herkent ze hen vaak niet eens meer. Nicolien en Maarten blijven haar trouw bezoeken en het duurt nog jaren voor ze overlijdt. Bij de begrafenis komt Maartens karakter weer naar voren: hij kan zich dood ergeren aan bepaalde zaken en schaamt zich daar tegelijk voor. Hij weet zich dan geen houding te geven.

Dit afgeleide boek van Het Bureau vind ik geslaagder dan De buurman. Ondanks de vele herhalingen, word ik het niet zat. Het smaakt juist naar meer en ik wil me dan toch eens gaan wagen aan het lijvige Bij nader inzien, dat al uitkwam in 1963 (dus ruim dertig jaar eerder dan Het Bureau) en gaat over de studententijd van Maarten Koning.

Lees ook wat Jannie en Sue over dit boek schreven.