Iris de Graaf wist haar droombaan te bemachtigen: correspondent in Rusland voor de NOS. In Vrijuit vertelt ze hoe het zover kwam, hoe de oorlog met Oekraïne het werk steeds moeilijker maakte en hoe ze twee keer vluchtte omdat het te gevaarlijk werd. Inmiddels werkt ze als nieuwslezer bij het NOS-journaal.

In het begin wisselt Iris haar eigen verhaal af met dat van haar oma Katja, die uit Rusland kwam. Als jonge vrouw ging ze werken in Duitsland. Daar ontmoette ze de Nederlandse Geert. Toen ze in verwachting raakte, trouwden ze met elkaar. Katja ging met Geert mee naar Nederland, waar ze acht kinderen kreeg. Maar ze voelde zich nooit helemaal thuis. Toen het weer kon, ging ze regelmatig terug naar Rusland, waar ze echter ook niet meer goed paste.

Als kind probeerde Iris al een beetje Russisch te leren, gefascineerd als ze was door het geboorteland van haar oma. Later besloot ze om Russisch te gaan studeren in Groningen en dat vond ze geweldig. Ze woonde een aantal maanden in Rusland en zo groeide het verlangen om als journalist in Moskou te gaan werken. Toen ze de baan kreeg, was ze door het dolle heen. Haar vriend vond het niet zo leuk. Hij was juist voor haar naar Nederland verhuisd en bleef nu achter, want hij wilde niet mee naar Rusland. Het stel bereidde zich voor op een paar jaar van elkaar weinig zien. Door de manier waarop Iris dit heeft opgeschreven, voel je al aan dat die relatie geen stand gaat houden.

Iris weet me goed te boeien. De hoofdstukken zijn kort en daardoor leest het heel vlot. Het is niet helemaal chronologisch en dat vind ik soms verwarrend, dan moet ik even terugbladeren om te zien op welk moment iets speelt.

Een paar weken voordat Rusland Oekraïne weer binnenvalt in 2022, heeft Iris nog rapportages gemaakt in de Donbas, waar de sfeer al gespannen is. Mensen maken zich zorgen. Iemand zegt: ‘Het maakt ons niet of we bij Oekraïne of Rusland horen, zolang we maar in vrede kunnen leven.’ Iris realiseert zich pas achteraf hoe gevaarlijk het is om in dat gebied verslag te doen. Toch probeert ze niet al te veel stil te staan bij de risico’s. Ze vindt het belangrijk dat journalisten ter plekke zijn om te vertellen hoe het daar echt is en daarom blijft ze zo lang mogelijk in Rusland.

Na de inval in Oekraïne in 2022 vertrekken veel journalisten halsoverkop uit Rusland en ook Iris wordt teruggehaald door de NOS. Maar het kriebelt te veel en ze wil daar zijn, dus na een paar maanden gaat ze terug naar haar vertrouwde appartementje in Moskou. Het is wel een stuk lastiger geworden door de sancties. Zo kan er geen geld overgemaakt worden vanuit Europa naar Rusland en daarom neemt Iris telkens papieren dollars mee om een paar maanden mee te kunnen leven. Ze brengt heel wat uren door op het geldwisselkantoor. Het maken van de rapportages wordt ook steeds moeilijker, want mensen durven weinig meer te zeggen uit angst om opgepakt te worden. Dat gebeurt ook regelmatig.

De regels voor journalisten worden nog veel strenger. En dan wordt een Amerikaanse correspondent opgepakt. Dat is het moment waarop Iris weer door de NOS wordt verzocht om te vertrekken. Ze krijgt een paar uur om haar koffers te pakken en ze weet dat het waarschijnlijk voorgoed zal zijn. Terug in Nederland moet ze zichzelf hervinden. Wat een indrukwekkend boek, een echte aanrader.

Lees ook wat Bettina over dit boek schreef.