Lea Ypi groeide op in Albanië en maakte in 1990 het einde van het communistische regime mee. Ze was toen elf jaar. In de eerste helft van Vrij beschrijft ze haar kindertijd. Op de voorkant van het boek staat een colablikje, wat op een gegeven moment bij sommige families op de televisie staat als een soort trofee. Zulke blikjes uit het buitenland zijn zeldzaam. Af en toe is er een toerist die er eentje meeneemt. Zelf naar het buitenland gaan is geen optie. Het land zit potdicht. Kinderen krijgen te horen dat ze niet met toeristen mogen praten. Als ze dat toch proberen, lukte het niet vanwege de taal.

Op school leert Lea waarom het communisme zo’n goed systeem is: niemand is werkloos en iedereen heeft voldoende te eten. Religie is verboden in het land. Gebouwen van moskeeën en kerken hebben een andere functie gekregen.

Lea Ypi is nu hoogleraar politieke theorie en zo schrijft ze ook, met lange zinnen en moeilijke woorden. In het nawoord vertelt ze dat ze eerst een filosofisch boek voor ogen had, maar dat tijdens het schrijven concrete personen uit haar jeugd om de hoek kwamen kijken. Het zou best kunnen dat ze de bijbehorende terminologie als kind ook al kende, maar ik vind het taalgebruik vooral in het eerste deel niet passen bij een jong meisje. De vertaling van Luud Dorresteijn uit het Engels is goed, maar het lezen gaat me niet gemakkelijk af.

Lea hoort volwassenen praten over kennissen die naar de universiteit gaan. Het duurt een tijdje voordat ik zelf doorheb dat dit een soort codetaal is voor in de gevangenis zitten. Lea begrijpt het pas na de val van het communisme in 1990. Ze ontdekt dan ook dat haar ouders eigenlijk heel anders denken dan voorgeschreven was. Vroeger waren ze moslims. Langzaam schakelt Lea om en leert ze dat er andere denkbeelden zijn dan die ze als kind meekreeg.

Tijdens Lea’s tienerjaren is het onrustig in Albanië. Mensen raken werkloos en verliezen hun geld door grote investeringen in beleggingen die piramidefondsen blijken te zijn. Veel mensen vluchten naar het buitenland, met een grote kans om teruggestuurd te worden. In 1997 breekt een burgeroorlog uit. Lea eindigt het boek met fragmenten uit haar dagboek uit die tijd. Tot slot vertrekt ze naar het buitenland en is nooit meer teruggekeerd.

Dit boek is bijzonder omdat het waargebeurd is en uit de eerste hand opgeschreven. Het is een aanrader voor wie meer wil weten over de recente geschiedenis van Albanië. Maar zet je schrap voor de politieke terminologie.

Lees ook wat Smitaki over dit boek schreef.