Er zijn al veel spannende dystopische boeken geschreven over het leven in een dictatuur, waarin je continu in de gaten wordt gehouden. Het nieuwe boek van Eva Rammeloo is echter non-fictie, want ze vertelt over haar eigen ervaringen als journalist in China. Na negen jaar heeft ze aangekondigd terug naar Nederland te verhuizen. Haar gezin had die stap al gemaakt na het uitbreken van de coronapandemie. Eva reisde dapper heen en weer, maar nu is het genoeg. Het is niet nodig om expliciet toe te lichten waarom ze deze keuze nu maakt, want dit boek zegt genoeg.

Een paar maanden geleden las ik haar vorige boek uit 2017. In Het geluk van de Chinezen beschrijft ze het leven van diverse gewone Chinezen. Hun welvaart is toegenomen, maar er zijn ook negatieve ontwikkelingen. Ook in Alles onder controle staat het leven van gewone mensen in China centraal. De kapstok hiervoor is de allesbepalende politiek van president Xi Jinping. Het begint dan ook met een beschrijving van zijn leven en zijn ideeën. De verhalen over zijn jeugd op het platteland zijn inmiddels legendarisch. Dit gedeelte vind ik wat taai om te lezen, hoe toegankelijk Eva het ook beschrijft. Ze probeert te duiden hoe het Xi lukt om de Chinezen zo massaal achter zich te krijgen.

Net als in het vorige boek reist Eva een paar keer af naar Xinjiang, de provincie waarvan de Oeigoeren de oorspronkelijke bevolking zijn. Inmiddels mogen zij hun islamitische geloofsovertuiging niet meer zomaar uiten. China is namelijk doodsbang voor terroristische aanslagen. Dat is niet helemaal onterecht, want er zijn geradicaliseerde moslims onder de Oeigoeren. Duizenden van hen vechten in Syrië naast al-Qaida.

Buitenlandse journalisten in China zijn gewend om in de gaten gehouden te worden door de vele camera’s en door mannetjes die je achtervolgen. In Xinjiang is dat nog erger. Het is bovendien een dilemma hoe je als journalist te werk gaat, omdat een gesprekje met een buitenlander al nadelige gevolgen kan hebben voor de inwoners. Toch beschrijft Eva ook gewone zaken, zoals hoe de gebouwen en het dagelijkse leven eruitzien. Wist je dat heel China slechts één tijdzone heeft, wat ervoor zorgt dat het in het westelijke Xinjiang nog tot ’s avonds laat licht blijft.

Het is bekend dat China censuur toepast op alle media. En toch vind ik het schokkend om te lezen wat dit in de praktijk betekent. Zelfs de geschiedenis van het land wordt aangepast. Op school leren jongeren nepfeiten. Ook aan universiteiten zijn alleen goedgekeurde boeken toegestaan. Een paar jaar geleden mochten hoogleraren nog vrijuit debatteren, maar de laatste jaren is dat steeds meer aan banden gelegd.

Toch blijven mensen hoop houden. Ze zoeken de mazen van de wet en storten zich vol op wat nog wél mag. Regelmatig wordt er een onzichtbare grens overschreven en dan worden mensen opgepakt. Maar recent zijn er demonstraties geweest die tot gevolg hadden dat het covidbeleid van China ineens 180 graden draaide, met chaos tot gevolg.

Eva Rammeloo heeft weer een toegankelijk boek geschreven over een fascinerend, maar ook bedroevend land. Met Eva’s vertrek uit China zal zij niet meer van binnenuit verslag kunnen doen. Xi’s beleid heeft tot gevolg dat steeds minder buitenlandse journalisten in zijn land werken. Maar mensen zullen vast blijven zoeken naar de kieren en hopen op een omslag.