‘Big Brother is watching you!’ Deze bekende uitdrukking komt uit de toekomstroman 1984, die George Orwell in 1948 schreef. Het resultaat is een afschrikwekkende beschrijving van een maatschappij die mij doet denken aan Noord-Korea, met een communistische dictatuur waarin mensen worden gehersenspoeld om van hun leider te houden.

Het verhaal speelt zich af in Londen, maar de wereld is totaal onherkenbaar geworden. Sinds de Revolutie is de Partij aan de macht, met Big Brother aan het hoofd. Hij kijkt naar je vanaf megaposters die je op elke straathoek ziet hangen. Via telescreens wordt elk partijlid persoonlijk in de gaten gehouden. Als je je niet aan het strikte regime houdt, bijvoorbeeld doordat je chagrijnig kijkt tijdens de ochtendgymnastiek, word je vermanend toegesproken via het telescreen. Wat de Partij zegt is waar en is altijd waar geweest, ook al herinner je je zelf iets anders. Jouw geheugen is immers totaal onbetrouwbaar. Mocht je het toch niet eens zijn met de Partij en dit komt tot uiting, word je vroeg of laat opgepakt vanwege thoughtcrime. Het gebeurt vaak dat mensen van de één op andere dag verdwijnen.

Winston Smith is voor de Revolutie geboren en soms vraagt hij zich af of het toen echt zoveel slechter was. Hij kan zich armoede herinneren, maar ook gelukkige tijden. Winston is lid van de Partij, met ongeveer 10% van de volwassen bevolking. In dienst van de overheid herschrijft hij The Times om te zorgen dat deze aan de waarheid van dit moment voldoet. Als iemand wordt opgepakt vanwege thoughtcrime of ergere misdaden, verdwijnt diegene uit de maatschappij. Hij moet dan ook uit de geschreven geschiedenis verwijderd worden, alsof hij nooit bestaan heeft. Winston is er behendig in geworden om hele artikelen te herschrijven in Newspeak, een vereenvoudigde versie van het Engels. In 1984 is de ontwikkeling van Newspeak bijna afgerond. Het doel ervan is om de taal zo simpel te maken dat thoughtcrime onmogelijk wordt, omdat er geen woorden voor zijn.

En toch… heeft Winston eigenlijk een enorme hekel aan de Partij en hij houdt al helemaal niet van Big Brother. Hij heeft gehoord van een geheime broederschap, die tegen de Partij is. Op zijn werk komt hij O’Brien tegen, waarmee hij weleens een veelbetekenende blik uitwisselt. Zou hij er misschien meer van weten? Er loopt ook een jonge vrouw rond die hem in de gaten houdt. Wat zou zij van hem willen? Of moet hij juist oppassen, want ze zou ook weleens van de thought police kunnen zijn. Winston weet dat hij vroeg of laat zal worden opgepakt vanwege zijn mening, vooral als hij die in daden gaat omzetten. Hij weet ook wat hem dan te wachten staat: hij zal verdwijnen en gemarteld worden, tot hij zijn misdaden toegeeft en uiteindelijk gedood zal worden.

Dit boek beschrijft een vreselijk beeld van de toekomst. Orwell heeft het erg knap uitgewerkt, inclusief de bijbehorende taal. Het boek eindigt dan ook met een Appendix waarin de structuur van het Newspeak wordt uitgelegd. Ik vraag me wel af waarom Orwell dit als mogelijk toekomstbeeld had. Dacht hij echt dat het deze kant op zou kunnen gaan, bijvoorbeeld door het communisme in Rusland? Of wilde hij een extreem beeld schetsen om de mensen te waarschuwen? Feit is dat dit soort dictatuur bestaat in onze wereld. Ik ben ontzettend dankbaar dat wij in een vrij land leven, met vrijheid van meningsuiting.

1984 heb ik gelezen in het kader van de maand van de klassieke literatuur, georganiseerd door boekblogger Sandra. Wil je nog meer besprekingen van klassiekers lezen? Kijk dan op Sandra’s blog.