Een jeugd op het platteland, in de gereformeerde kerk, gevolgd door de trek naar de stad. Secularisatie voor seculieren verklaard. Het is een bekend Nederlands recept: verwijdering van ouders en familie, heimwee vermengd met triomf, ontluikend kunstenaarschap (onbegrepen in de oude kring). Dan dient een nieuwe familie van interessante vrienden en geliefden zich aan, seksuele emancipatie en opwaartse mobiliteit volgen, gesymboliseerd door muziek, feesten, romans, exposities, films. De ontwikkeling richting een groter individualisme is voltooid. Je kunt de markt op, creatief zijn. Met je laptop naar een flexplek.

Bram, de hoofdpersoon in Wormen en engelen, beschrijft zichzelf op deze rake manier. Waar bekende ex-gereformeerden als Maarten ’t Hart zich afzetten tegen het geloof van hun jeugd, probeert Bram er met een open blik naar te kijken. Hoe komt het dat sommige van zijn vrienden religieus zijn gebleven en anderen, zoals hijzelf, vroeg of laat zijn afgehaakt?

Tussen korte hoofdstukken springen Brams gedachten van de hak op de tak, onder andere over de boeken die hij leest. In het begin heb ik het gevoel dat ik niet goed ‘in het verhaal kom’. Maar de thematiek boeit me en verderop leest het makkelijker. Bram leidt een leven met seks, drugs en drank, samen met zijn vriendin Lena. Zijn vrienden zijn heel divers: een paar hebben net zoals Lena niks met religie, maar Paul is dominee geworden in een PKN-gemeente op Goeree-Overflakkee, waar Bram is opgegroeid. Wilfried is franciscaans minderbroeder en hoogleraar theologie. En Brams vader heeft zich onlangs laten dopen bij de Pinkstergemeente. Onder het mom van een scriptie ondervraagt Bram zijn vrienden en zijn vader. Alledrie proberen ze te beschrijven wat ze zo trekt in hun geloof. Het blijkt geen rationele keuze te zijn, maar ze ervaren het als een roeping. Het is ook geen vanzelfsprekende keuze, wat duidelijk te zien is aan Paul die is opgegroeid in de tijd dat de kerken al leegliepen en aan homoseksueel Wilfried die toch katholiek is gebleven.

Ik vind het mooi om te lezen hoe de mannen praten over wat ze ten diepste beweegt. Dat vereist moed en vertrouwen, waar ze soms flink naar moeten zoeken. Gesprekken en e-mails worden afgewisseld met de filosofische gedachtestroom van Bram. De hoofdstukken vallen uiteindelijk als puzzelstukjes op hun plek, als een knap verweven geheel. Het eindigt met een begrafenis die op een ontroerende manier wordt beschreven. Maarten van der Graaff heeft met dit boek een kunstwerk met diepgang afgeleverd, waarmee een nieuwe generatie ex-gereformeerden op de kaart is gezet.

Lees ook wat Jeanine over dit boek schreef en kijk naar Maarten van der Graaff bij Het Vermoeden.