Als je een boek leest over de Tweede Wereldoorlog, is dat vaak vanuit het oogpunt van iemand in Nederland of België of Engeland. Maar hoe was het voor gewone Duitsers? Een jonge vrouw in Berlijn hield een dagboek bij in de onzekere maanden rond het einde van de oorlog. In 1954 werd dit voor het eerst gepubliceerd, anoniem, want de schrijfster was bang dat ze erop aangekeken zou worden. Ik heb de Nederlandse vertaling door Froukje Slofstra gelezen, die in 2004 uitkwam.

In april 1945 lopen er in Berlijn veel Russische militairen rond, die de stad hebben overgenomen van de nazi’s. Veel inwoners zijn gevlucht, maar er zijn ook een heleboel Duitsers gebleven. Zij zitten zonder stroom. Water moeten ze halen bij een waterpomp in de buurt. De Russen delen eten uit op het vertoon van bonnen, maar dat wisselt sterk in kwaliteit en hoeveelheid. Er vallen bommen die veel huizen beschadigen. Buren brengen veel tijd met elkaar door in schuilkelders. Niemand gaat uit werken. Er is geen goede nieuwsvoorziening en men moet het doen met geruchten. Zo is lange tijd niet duidelijk of Adolf Hitler nog in leven is en waar hij zich dan bevindt. Ook over familie en vrienden in andere delen van de stad is grote onzekerheid.

De eerste helft van Een vrouw in Berlijn kost me wat moeite om doorheen te komen, al is het goed geschreven. Misschien moest de schrijfster ook haar stijl weten te vinden, al is meteen merkbaar dat ze gewend is om teksten te schrijven. Later blijkt dat ze bij een uitgeverij heeft gewerkt. Ook heeft ze als twintiger veel gereisd en daardoor spreekt ze verschillende talen, waaronder een mondjevol Russisch. Dat komt goed van pas in de communicatie met de Russische overheersers.

Deze Ivans zijn echter niet zo vriendelijk. Ze komen zomaar op bezoek en vallen huizen binnen met geweld. Ze zijn vaak dronken en willen dan met een vrouw naar bed. Sommige tienermeisjes worden verstopt, om hun maagdelijkheid te behouden, maar heel veel vrouwen worden verkracht. Het is niet ongewoon om een paar Russen achter elkaar over zich heen te krijgen. Een hogere militair valt voor de schrijfster en zoekt haar een aantal malen op. Hij geeft haar eten in ruil daarvoor. Voorzichtig vragen vrouwen elkaar: ben jij ook… Sommigen zijn zwanger geraakt.

Eén ding is duidelijk: als het meisje ooit in vredestijd door een rondzwervende kerel verkracht zou zijn (…) dan zou het meisje anders gereageerd hebben, een ander soort shock hebben opgelopen. Maar hier gaat het om een collectieve ervaring, waarop ze van tevoren bedacht was, waarvoor ze al zo vaak had gevreesd, om iets wat vrouwen overal om haar heen overkwam, wat er in zekere zin bijhoorde. Deze collectieve, massale verkrachting zullen we ook collectief te boven komen. Ieder helpt een ander, door erover te praten, haar hart te luchten, een ander gelegenheid te geven het hare te luchten, het meegemaakte van zich af te zetten. Wat natuurlijk niet uitsluit dat fijner besnaarde zielen (…) eraan onderdoor kunnen gaan, of er althans een tik voor het leven van meekrijgen.

Verderop betoogt ze dat bij een oorlog het beste gezorgd kan worden dat er geen alcohol beschikbaar is voor de overheersende troepen. Want als ze niet onder invloed zijn, durven die Russen niet veel. Ook in dronken toestand hebben ze trouwens totaal geen fantasie in bed, wisselen de vrouwen uit.

Aan het einde van het boek komt de geliefde van de schrijfster in juni 1945 weer thuis, althans, in het huis waar zij dan woont. Ze moeten enorm aan elkaar wennen en maken ruzie. Hij is geschokt als ze vertelt dat ze verkracht is. Ondertussen begint langzaam het gewone leven weer. Zij is gevraagd om bij een nieuw op te zetten uitgeverij te komen werken. De behoefte om het dagboek bij te houden verdwijnt geleidelijk. Maar ze heeft het bewaard en uiteindelijk is het dit boek geworden. Het is goed om ook eens te lezen over de andere kant, hoe het was voor hen: vrouwen die achterbleven terwijl hun mannen uit vechten gingen. Wat een indrukwekkend historisch document.