De ontdekking van Urk is het verslag van een Vlaming die een half jaar lang op Urk woonde. Journalist Matthias Declercq werd in 2009 naar het voormalige eiland gestuurd voor een artikel over de moord op een jongen van veertien. Het dorp liet hem niet los en tien jaar later besloot hij om zich er helemaal in te verdiepen, want wat is er toch aan de hand in dat zwaar christelijke dorp waar jongeren zo uit de band springen dat ze het landelijke nieuws halen?

Het oude dorp van Urk ziet er idyllisch uit, met de houten huizen en uitzicht op zee. De visserij vormt nog steeds de belangrijkste inkomstenbron. De vissermannen zijn van maandag tot vrijdag op zee en veel vrouwen werken op de visafslag. Urkers zijn trots op hun eiland en de saamhorigheid is groot. Wie ziek is hoeft heus niet zelf te koken, want de buren komen wel eten brengen. Maar de sociale controle kan ook erg beklemmend werken. Wie afwijkt, houdt liever zijn mond. Velen grijpen dan naar de fles om hun gevoel te verdoven.

Bijna alle Urkers zijn christelijk: 98% hoort bij een kerk. Op Urk vind je alles van thuislezers en oud-gereformeerden met zwarte kousen tot aan de PKN en blije evangelischen. Om hier iets van te snappen, gaat Matthias op bezoek bij een dominee die hem een paar uur college geeft over de kerkgeschiedenis. Ik heb er bewondering voor hoe hij dit heeft samengevat tot een paar bladzijden klare taal, terwijl hij van huis uit alleen de katholieke kerk kende, de enige die er niet is op Urk. Matthias bezoekt alle kerken. In het begin wordt hij nog aangegaapt, maar al snel weet iedereen wat ‘die Belg’ komt doen. Toch duurt het een hele tijd voordat sommige mensen heel voorzichtig en anoniem durven te vertellen wat er echt speelt.

Matthias observeert en oordeelt niet. Naast het kerkbezoek gaat hij ook naar de illegale bars op het industrieterrein. Hij durft het zelfs aan om een week mee te gaan vissen. Als buitenstaander ziet hij dingen waar anderen misschien overheen kijken. Het boek leest als een trein en toch is het genuanceerd. Niet alle Urkers zijn aan de drank of de drugs. En niet iedereen deed mee aan de fraude met de visquota, al wisten hele kerkenraden ervan.

Diverse mensen worden geportretteerd: de vissers, de jongens op hun brommers, een socioloog die van Urk naar Amsterdam verhuisde, Oost-Europese gastarbeiders die op de visafslag werken, plus een paar vrouwen. Verder komen die alleen voorbij als ze koffie met mergpijpjes serveren terwijl Matthias met hun man in gesprek is. Ik had graag willen lezen over hoe het is als je man de hele week op zee is en je alleen een groot gezin opvoedt. En hoe is het om als meisje op Urk te wonen terwijl de jongens stenen door ruiten gooien, voel je je dan wel veilig? Of zie ik het verkeerd en zijn er ook meisjes bij de groep jongeren die de teststraat van de GGD in de fik zette?

Het past misschien wel bij dit dorp om de nadruk te leggen op de mannen. Toch verandert Urk, net als de rest van Nederland. Steeds meer vrouwen gaan buiten de deur werken. Er komen langzaam meer mensen die niet meer naar de kerk gaan. De visindustrie staat onder druk door Europese wetten en de vis uit de Noordzee wordt beconcurreerd door geïmporteerde vis. Sommigen zoeken hun heil dan maar in de drugshandel. Naar het einde van het boek wordt de sfeer steeds grimmiger. De toekomst is onzeker. De één stort zich dan op het geloof en de andere op drank of drugs. Of alledrie. Na het lezen van dit boeiende boek vind ik dat toch iets minder vreemd.

Ook de makers van het televisieprogramma Jacobine op 2 viel het op dat het beeld van Urk vooral door mannen wordt gevormd en daarom lieten ze drie Urkse vrouwen aan het woord in deze aflevering.