Jonas Gardell heeft met de trilogie Een verhaal over liefde, ziekte en dood een monument geschreven voor alle homo’s die hiv hebben opgelopen en aan aids zijn gestorven. Dat waren er heel veel in de jaren tachtig, toen het virus naar Zweden kwam. In de jaren negentig werden medicijnen ontwikkeld, waardoor de ziekte onder controle gehouden kan worden. Maar in die beginjaren sloeg aids om zich heen om de ontluikende homobeweging kapot te slaan. ‘Een straf van God,’ zeiden sommigen. ‘Hun eigen schuld,’ beweerden velen.

In het eerste deel ontmoeten de hoofdpersonen elkaar: Rasmus en Benjamin, allebei negentien, vallen als een blok voor elkaar op het jaarlijkse kerstfeest bij Paul. Daar ontmoeten ze ook Seppo, Reine, Bengt en Lars-Åke. Ik was erg onder de indruk van De liefde en wilde daarom meteen door met De ziekte en De dood.

In De ziekte worden eerst de jeugdherinneringen van Reine verteld. Hij sterft als eerste, helemaal alleen in een ziekenhuiskamer. Zijn familie weet niet waaraan hij overleden is. Rasmus en Benjamin komen wel uit de kast bij hun ouders, wat ontzettend heftig is. Voor Benjamin betekent het dat hij uit de gemeente van Jehovah’s Getuigen stapt en daarmee ook breekt met zijn familie. Maar ook voor Rasmus’ ouders voelt het alsof ze hun zoon kwijtraken. Gardell beschrijft het allemaal op een indringende manier, bomvol emotie, die me kippenvel bezorgt.

Ook de scènes in ziekenhuizen, wakend bij wie gaat sterven, zijn erg emotioneel. De ouders van Rasmus gaan onhandig om met de situatie. Ze weten zich geen houding te geven tegen de vriend van hun zoon.

In De dood gaan de vrienden naar een hele serie begrafenissen. Sommige ouders willen dat hun zoon bij hun in het dorp wordt begraven. De vrienden die de jongen tot op het laatst hebben gesteund, zijn niet altijd welkom. Meestal wordt de oorzaak van het sterven verbloemd. Op het laatst zijn ze nog maar met z’n drieën over om kerst te vieren, wat totaal niet feestelijk meer is, omdat één van de drie doodziek is op dat moment. Ook in dit deel wordt het verhaal afgewisseld met herinneringen uit het verleden. Soms gaat het zelfs binnen een alinea in elkaar over, zodat de parallellen tussen toen en nu duidelijk worden. Het is ontzettend mooi geschreven en zelden verwarrend. Kim Liebrand heeft voor een uitstekende vertaling gezorgd.

Tot slot wil ik een stukje citeren om duidelijk te maken wat een prachtige metaforen Gardell gebruikt, zoals die van de witte eland. Hier wordt een jeugdherinnering van Rasmus vermengd met het moment dat hij overlijdt.

Hij staat een hele poos naar hen te kijken
Dat totaal andere wezen. Dat er niet bij hoort.
Rasmus weet dat het dier naar hem kijkt.
Naar dat totaal andere wezen. Dat er niet bij hoort.

Dan verdwijnt het vreemde dier het bos in, en het is net of het er nooit is geweest.
Alsof het in een diep, donker water wegzinkt.

Benjamin zit aan Rasmus’ zijde, maar Rasmus is er niet meer.
Hij heeft losgelaten. Zich teruggetrokken.